Wambierzyce

Jerozolima była stracona. Ideę pielgrzymek zbrojnych, która przez blisko dwa stulecia skłaniała mieszkańców Europy do porzucania codziennego życia i ruszania na wschód, do grobu Chrystusa, zastąpiły podejmowane co jakiś czas próby połączenia rywalizujących coraz bardziej chrześcijańskich królestw w celu postawienia zapory islamowi w granicach Europy. W roku 1389 Turcy pokonali Serbów na Kosowym Polu, zaś siedem lat później wojska krzyżowców pod Nikopolis, zjednoczone w ostatniej tak gromadnej próbie krucjaty. Owe porażki oznaczały podporządkowanie muzułmanom znacznej części Bałkanów. Wprawdzie w roku 1402 spadł na państwo osmańskie Timur zwany Chromym, co na pół wieku uratowało osaczony przez Turków Konstantynopol, jednak Jerozolima pozostawała w rękach wroga. Sukcesy w wypieraniu islamskich rządów z Europy odnoszono natomiast na jej przeciwległym krańcu Hiszpanii.

Stołowe Mts from Wambierzyce

Widok na Wambierzyce z grzbietu Kalwarii

W roku 1236, po 525 latach od podboju przez muzułmanów, zdobyto Kordobę. Blisko 200 lat później, dominikanin, doradca władców Kastylii, Alvarez z Kordowy postanowił odtworzyć w miejscowym krajobrazie, w pobliżu miasta, przy klasztorze zwanym Scala Coeli (Drabina Niebios) w pobliżu Kordowy Jerozolimę wraz ze stacjami Męki Pańskiej. Budowę założenia ukończono około roku 1420. Stało się ono wzorem do późniejszych założeń, które rozpowszechniły po całej Europie. W tym samym stuleciu pojawiły się we Francji oraz w okrojonej, ograniczonej do dróżek pasyjnych wersji, we Włoszech, gdzie otrzymały nazwę “gór świętych” – sacri monti, a także krajach Rzeszy Niemieckiej. Istotną rolę w ich rozpowszechnianiu pełnił zakon franciszkanów.

Wambierzyce - rejon bazyliki

Studzienka w wambierzyckim rynku

Pod koniec XV wieku wzniesiono kalwarię w Zgorzelcu na Łużycach i w Radzyniu Chełmińskim na Pomorzu Gdańskim. W roku 1590 holenderski zakonnik Christian Crucius Adrichomius, wyrzucony przez protestantów z klasztoru w rodzinnym Delft, w Niderlandach, wydał w Kolonii dzieło Theatrum Terrae Sanctae, w którym zamieścił opis Ziemi Świętej, w tym Jerozolimy wraz z jej planem. Księga stała się kompendium dla fundatorów i duchownych, którzy chcieli przenieść kawałek świętego na teren swojej parafii. Największe założenie tego typu w rejonie sudeckim stanowi Jerozolima wambierzycka, położona nad potokiem Cedron, spływającym z Gór Stołowych. Początki miejscowego sanktuarium wiązane są z historią niewidomego mieszkańca XII-wiecznego sąsiedniego Ratna, któremu, według przekazów, ukazała się Matka Boska i odzyskał wzrok. Już w roku 1263 powstała na miejscowym wzgórzu, nazwanym obecnie Syjonem, drewniana kaplica kryjąca wykonaną z drewna lipowego figurkę Maryi. Z roku 1327 pochodzi pierwsza wzmianka o wsi, zwanej wówczas Albendorf, która należała do kłodzkiej komendy zakonu joannitów.


Wambierzyce w roku 1738 wg Pompejusa (za F. Wernherem)

Nazwa Wambierzyce (Vamberici) jest wymieniana dopiero w XV stuleciu. Do wambierzyckiej Pani przybywało coraz więcej pielgrzymów. W roku 1512 rozpoczęto wznoszenie w miejscu kaplicy kościoła, przy którym odprawiano msze dla pątników. Potem przyszła jednak na Śląsk fala protestantyzmu. Figurkę ukryto, a kościół w roku 1563 przejęli protestanci. W roku 1628 odzyskali ją katolicy, w październiku roku 1645 została splądrowana i spalona przez Szwedów. Kult maryjny odżył dopiero po wojnie trzydziestoletniej, kiedy to proboszcz Henryk Sochius odbudował kościół. Powróciły również pielgrzymki. W roku 1677  miejscowość nabył Daniel Paschasius von Osterberg, stając się protektorem jej rozwoju. W roku 1678 wytrysnęło w Wambierzycach źródełko, nazwane źródłem Marii, przy którym została uleczona mieszkanka Raszkowa, a w maju następnego roku widziano jak kościół spowija niezwykły blask. Powyższe zdarzenia stanowiły impuls do rozbudowy sanktuarium.

Ołtarz główny bazyliki wambierzyckiej

 Wkrótce powstały kaplice kalwaryjne, nawiązując do topografii Jerozolimy. Już od 1693 na wambierzyckiej Kalwarii odbywały się misteria pasyjne. Były one być może wzorowane na tych z Oberammergau w Bawarii, gdzie w roku 1634, wypełniając obietnicę złożoną przez mieszkańców wioski rok wcześniej w zamian za ocalenie od zarazy – odtwarzania męki Jezusowej co 10 lat (taki okres wynikał z przyziemnych powodów ekonomicznych – trwała pustosząca Europę wojna trzydziestoletnia), przy czym tradycja misteriów pasyjnych sięga w Europie XII stulecia. Potężna bazylika pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny została wzniesiona na wzgórzu zwanym Syjonem w latach 1715-1720, w miejscu wzniesionego na przełomie XVII i XVIII wieku kościoła, którego mury zaczęły pękać, więc go rozebrano.

Barokowa ambona w bazylice wambierzyckiej

Mimo barokowego okresu powstania budowla nawiązuje do wzorców klasycznych i renesansowych, poszukując w nich śladów świątyni jerozolimskiej. Środkowy ciąg schodów o 33 stopniach odpowiada długości życia Jezusa na ziemi, wyższy o stopniach 15 – długości życia Maryi przed narodzeniem Syna. Dolny – 9 to liczba chórów anielskich. Fasada posadowionej na pagórku świątyni ma ponad 50 metrów wysokości, nocą jest iluminowana. Do wejścia prowadzi 56 szerokich schodów. Przed nim stoją posągi czterech Ewangelistów, wyżej – rzeźby apostołów. Figurka Maryi z Dzieciątkiem, która dziś znajduje się w centralnym miejscu bazyliki, wykonana jest z lipowego drewna. Ma niecałe 30 cm wysokości. Dzieciątko Jezus w jednej ręce ma wróbla, drugą sięga po owoc na dłoni Matki. Gotycką rzeźbę zwykle okrywają ozdobne sukienki.


Detale ołtarza głównego bazyliki

W sierpniu 1980 figura Matki Bożej Wambierzyckiej – patronki rodzin otrzymała nadane przez papieża Jana Pawła korony. Koronacji dokonali prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński oraz prymas Czech kardynał Franciszek Tomaszek. Ołtarz główny, w którym znajduje się figura pochodzi z roku 1720, wieczna lampka z weneckiego srebra – z roku 1760. W prezbiterium stoją figury przedstawiające Ojców Kościoła: św. Ambrożego, św. Augustyna z Hippony, św. Hieronima, św. Grzegorza Wielkiego. Ołtarze boczne, z końca XVIII wieku,  św. Walentego i św. Jana Nepomucena zawierają figury świętych Kosmy i Damiana, oraz Wacława i Wita (patroni Królestwa Czech).

Fasada bazyliki w Wambierzycach

Niewielkie w stosunku do całości wnętrze kościoła zawiera także inne barokowe elementy wyposażenia: ambonę z przedstawieniami Ewangelistów oraz scen łączących Stary Testament z Nowym – od obietnicy danej Abrahamowi po Narodzenie Pańskie (baldachim przedstawia hymn Magnificat ze sceny Nawiedzenia) i malowidła przedstawiające świętych (Jana Sarkandra, Franciszka Ksawerego i Karola Boromeusza z jednej strony oraz Jadwigę śląską, Otylię i Apolonię – z drugiej). Sklepienie pokrywa przedstawienie sceny Nawiedzenia z XVIII wieku. Pod posadzką nawy znajduje się grób fundatora wambierzyckiego założenia kalwaryjnego – Daniela Paschasiusa von Osterberga. Owalną nawę otaczają dookoła krużganki z licznymi kaplicami. W sanktuarium znajdziemy także wota, w tym m.in XVII-wieczne świece. W roku 2002, w Wambierzycach wrócono do starej tradycji misteriów pasyjnych.  Od roku 2007 sanktuarium opiekują się franciszkanie.

Nawa główna bazyliki

Okazałość bazyliki ze Szczelińcem Wielkim w tle najlepiej podziwiać z łąk na grzbiecie Kalwarii. Z ponad 100 kaplic jakie zdobią wzgórza wokół Wambierzyc, kalwaryjskie powstały najwcześniej. Pierwotne, drewniane z końca XVII nie zachowały się, zastąpiono je kolejnymi – większość z ponad 70 obecnych pochodzi z końca XIX stulecia. Budowę założenia realizowano w okresie po odsieczy wiedeńskiej, kiedy to wojska tzw. Świętej Ligi rozpoczęły wypieranie Turków z terenów Węgier. Nie odtworzono wiernie geografii Jerozolimy, np. Kalwaria znajduje się po tej samej stronie potoku Cedron co Ogrójec, lecz zachowano podział tematyczny miejsc świętych. Rynek wambierzycki leży w biblijnej dolinie Jozefata, gdzie według starotestamentalnej księgi Joela ma odbyć się sąd nad narodami.

Bazylika w Wambierzycach od strony zachodniej

Według starszych przekazów fundator założenia, Daniel Paschasius von Osterberg, którego figura znajduje się na centralnym placu Wambierzyc, projektował je na podstawie własnych wrażeń z Ziemi Świętej. Kalwaria wambierzycka rozpoczyna się Ogrójcem, czyli ogrodem po staropolsku, oliwnym w domyśle. Na szczyt wzgórza prowadzą schody, które na pewnym odcinku tworzą “gradusy” tzw. Święte schody, odpowiadające schodom pretorium rzymskiego namiestnika Poncjusza Piłata. Wg relacji ewangelistów Jezus przechodził tamtędy sześciokrotnie: prowadzony od Kajfasza, do Heroda i z powrotem, na biczowanie i ponownie na sąd, wreszcie idąc na ukrzyżowanie. W IV wieku matka Konstantyna Wielkiego, św. Helena postanowiła sprowadzić schody dawnego pałacu namiestnika do Rzymu, gdzie umieszczono je przy “matce wszystkich kościołów” – bazylice św. Jana na Lateranie. Według pątniczej tradycji, schody pokonywano na kolanach, odmawiając modlitwy. Na wzgórzu działały kiedyś pustelnie.

Wambierzyce - calvary

Wambierzycka kalwaria

Łącznie, między XVII a XX stuleciem na trzech otaczających Wambierzyce wzgórzach, nazwanych Syjonem, Kalwarią i Taborem, a także w samej dolinie Cedronu, rozmieszczono około 100 kaplic i kapliczek, przedstawiających sceny z Ewangelii i Starego Testamentu oraz żywotów świętych. We wsi stanęło czternaście bram, z których siedem reprezentowały bramy w Jerozolimie. W szczytowym okresie do Wambierzyc zmierzało nawet pielgrzymów 200 tysięcy rocznie – ze Śląska, Czech, Moraw i Austrii. Prowadziły tu usiane krzyżami i kapliczkami szlaki – ich ślady możemy zaobserwować np. w Górach Stołowych między należącymi kiedyś do zakonu benedyktynów Policami nad Metują a Pasterką oraz między Batorowem a Złotnem.  W Wambierzycach znajduje się także ruchoma szopka z roku 1882 obejmująca ponad 800 elementów autorstwa miejscowego zegarmistrza. Przez wieś biegną szlaki turystyczne: niebieski – z Radk0wa na Skalne Grzyby, czerwony ze Ścinawki Średniej do Karłowa (Główny Szlak Sudecki) oraz czarny z Ratna Dolnego do Szczytnej. Parkingi przy centralnym placu są płatne.

Wambierzyce - rejon bazyliki

Jedna z bram we wsi

MAPA

PROPOZYCJE WYCIECZEK
WOKÓŁ DOLINY CEDRONU
PRZEZ WZGÓRZA ŚCINAWSKIE

GALERIA DODATKOWA

Bazylika ze wzgórza Syjon
Bazylika ze Wzgórza Synaj (Horeb)
Ciąg kaplic kalwaryjskich
 Kolumna maryjna przy bazylice
Wambierzycki “ryneczek” – jedna z kaplic
Brama wjazdowa od strony Polanicy-Zdroju

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *